"Whataboutism" of het effect van het afleiden van de aandacht is een communicatietactiek waarbij de gesprekspartner niet direct reageert op kritiek, maar het onderwerp ergens anders naartoe brengt - meestal met een tegenbeschuldiging. Het is een ontwijkingsstrategie waarbij de belangrijkste stelling irrelevant wordt naarmate de discussie verschuift naar de vraag: 'Hoe zit het met hen als ze hetzelfde deden?'
Wat is whataboutisme? Als een journalist een minister op een persconferentie vraagt naar de slechte staat van de gezondheidszorg, hoort hij vaak een antwoord dat luidt: 'Waarom zei je niets toen tien jaar geleden verschillende klinieken werden gesloten?' In plaats van een concreet antwoord krijgen we een terugkeer naar het verleden en een discussie over oude zaken. Het effect hiervan is eenvoudig maar effectief: het publiek verliest de focus en het gesprek wordt een emotionele discussie over oude wrok die geen oplossingen biedt voor de huidige situatie.
Een meesterlijk instrument voor politieke machtsstrijd
Het politieke discours is een echte voedingsbodem voor ‘whataboutism’. Wanneer de huidige regering beschuldigingen van schandalen of fouten ontvangt, kunnen we bijna een reactie verwachten die lijkt op: “De vorige regering deed het nog erger!“ Op deze manier vermijden de politieke elites directe verantwoordelijkheid en verschuiven ze het debat naar een ‘wedstrijd’ over wie de langste lijst met fouten heeft.
Dit fenomeen beperkt zich niet tot de politiek. Het is ook aanwezig in sociale discussies op netwerken, waar gebruikers actuele gebeurtenissen bekritiseren en vaak schrijven: "Weet je nog dat in 2010 hetzelfde gebeurde?" Door dit te doen doen we, in plaats van de problemen van vandaag aan te pakken, het verleden nieuw leven inblazen en daarmee de discussie verwateren. Plotseling gaat het minder om het oplossen van de problemen en meer om wie het eerst heeft gezondigd.
Waarom werkt ‘whataboutisme’ zo goed?
De reden dat deze tactiek zo vaak werkt is simpel: we hebben mensen een aangeboren behoefte aan eerlijkheid en vergelijkingen. Als iemand dat ooit eens zegt een andere groep deed iets soortgelijksDit geeft aanleiding tot het gevoel dat het misschien niet eerlijk is dat slechts één partij verantwoordelijk is voor haar fouten. Dit soort excuses leidt ons af met een sterke emotionele lading; ze herinneren ons aan onrechtvaardigheden uit het verleden, aan grieven die nog vers zijn. Als gevolg hiervan wordt het publiek verdeeld in kampen die oude verhalen opgraven in plaats van argumenten om het probleem op te lossen.
Hoe het spel "Hoe zit het met hen?" te vermijden
De eerste stap om te overwinnen "van het whataboutisme' betekent dat je erkent dat het een truc is die je van het punt afleidt. Wanneer de gesprekspartner van onderwerp verandert, is het de sleutel om kalm te blijven en de vraag terug te brengen naar het oorspronkelijke probleem: “Dit is allemaal interessant, maar hoe ga je het huidige probleem oplossen?” Het is belangrijk om niet in emotionele vergelijkingen te trappen, maar bij de feiten te blijven.
Mensen denken vaak, dat we het ‘whataboutisme’ zullen verslaan met krachtige tegenaanvallen, maar in werkelijkheid spelen we zijn spel. Een rustige en gerichte reactie telt zwaarder dan een emotionele reactie. Door geverifieerde informatie en duidelijke vragen te gebruiken, kunnen we bij het onderwerp blijven en voorkomen dat de discussie in verwarring raakt.
Voor een beter publiek debat
Het afleidingseffect leert ons een belangrijke les over hoe gemakkelijk we de draad van een gesprek kunnen verliezen. In een samenleving waar de debatten steeds verhitter en gepolariseerder worden, moeten we communicatietrucs herkennen en kritisch leren denken. Alleen zo kun je voorkomen dat belangrijke vragen onbeantwoord blijven. In plaats van steeds opnieuw op de vraag terug te komen "Hoe zit het met hen?"moeten we oplossingen voor dit vraagstuk zoeken "Wat kunnen we nu doen?"
Als we weten hoe we de stemmen uit het verleden tot zwijgen kunnen brengen en ons op het heden kunnen concentreren, zullen discussies constructief en op verandering gericht worden. Dan wordt de politieke ruimte ook minder een duel en meer een platform voor het vinden van oplossingen
